ÖZET

Amaç:

Bu araştırmanın amacı, Ergenler için Epidemiyolojik Araştırmalar Merkezi Depresyon Ölçeği - 10 Maddelik Versiyonu'nun (CESDR-10) Türkçeye uyarlaması, geçerlik ve güvenirlik değerlendirmesinin yapılmasıdır.

Sonuç:

Çalışmamızın sonuçları değerlendirildiğinde, ergenler için CESDR-10’un Türkçe versiyonu geçerli ve güvenilir bulunmuştur.

Bulgular:

Doğrulayıcı faktör analizi ölçeğin tek boyutta iyi bir uyum iyiliğine sahip olduğunu göstermiştir. Ayırt edici ve benzer ölçek geçerliği değerlendirmesinde, tüm örneklem, toplum örneklemi ve klinik örneklem için CESDR-10 ile ÇBYDÖ ve ÇDÖ arasında güçlü korelasyon katsayıları tespit edilmiştir. Ölçeğin; Cronbach alfa iç tutarlılık katsayısı tüm örneklem için 0,880, toplum örneklemi için 0,872 ve klinik örneklem için 0,895 bulunmuştur. Test-tekrar test güvenirliği bakımından toplum örnekleminde 0,863, klinik örneklemde 0,940 olmak üzere “çok güçlü” korelasyon değerleri saptanmıştır. Alıcı işlem karakteristikleri analizleri sonucunda CESDR-10’un kesme puanı 16 olarak belirlenmiştir.

Gereç ve Yöntem:

Çalışma, 11-18 yaşlarında çocuk ve ergen psikiyatrisi polikliniğine başvuran 102 ergenden oluşan klinik örneklem ile 454 ortaokul - lise öğrencisinden oluşan toplum örneklemi ile gerçekleştirilmiştir. Veri toplama araçları olarak ergenler için CESDR-10, Çocuklar için Depresyon Ölçeği (ÇDÖ), Çok Boyutlu Yaşam Doyum Ölçeği (ÇBYDÖ), Okul Çağı Çocukları için Duygulanım Bozuklukları ve Şizofreni Görüşme Çizelgesi - Şimdi ve Yaşam Boyu Versiyonu ve demografik bilgi formu kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ergenler, depresyon, CESDR-10, geçerlik, güvenirlik

Giriş

Çocuk ve ergenlerde majör depresif bozukluk (MDB) DSM-5 tanısı için en az iki hafta süreyle işlevsellikte bozulmaya ve klinik olarak belirgin sıkıntıya yol açan depresif/irritable mood, ilgi/keyif almada azalma belirtilerinin yanı sıra şu belirtilerden dördünün bulunmasını gerekir: İştahta bozulma, uykuda bozulma, psikomotor ajitasyon/retardasyon, yorgunluk/enerji kaybı, kararsızlık/konsantrasyon güçlüğü, değersizlik/suçluluk duyguları, yineleyici ölüm düşünceleri/intihar girişimleri.¹Depresif bozukluk nokta prevalansının puberte öncesi çocuklarda %1,0-2,0, ergenlerde %3,0-8,0 ve ergenlik sonunda yaşam boyu prevalansının %20,0 olduğu bildirilmektedir. Düşük ve orta gelirli ülkelerde yapılan araştırmalarda klinik olarak belirgin depresyon nokta prevalansının daha yüksek bulunduğu belirtilmektedir (erkeklerde %10,0-13,0 ve kızlarda %12,0-18,0).² Toplum araştırmalarında ergenler için depresyonun yaygınlık oranı %15,0-25,0 arasında değişmektedir.^3,4 Son yıllarda yapılan araştırmalar ise ergenlerde depresyonun görülme sıklığında artış olduğunu göstermektedir.^5,6 Ülkemizde ortalama 14,8 yaşındaki 805 lise birinci sınıf öğrencisi üzerinde gerçekleştirilen araştırmada öğrencilerin 141'inin (%17,5) Çocuklar için Depresyon Ölçeği (ÇDÖ) kesme puanı olan 19 ve üzeri puan aldığı bildirilmiştir.⁷

Ergenlik döneminde yaşanan depresyon, bireyin ergenlik dönemine uyumunu olumsuz etkileyebilmesinin yanı sıra yetişkinlik dönemindeki psikolojik işleyiş üzerindeki uzun vadeli etkileri nedeniyle ergenlik döneminin önemli psikolojik sorunları arasında sayılmaktadır.⁸ Depresyonun yetişkinlikte devamı için önemli bir risk oluşturan ergenlerdeki depresyon, artmış intihar düşüncesi ve intihar girişimi riskiyle de ilişkilendirilmektedir.^9,10 Biyolojik, psikolojik, bilişsel etkenlerin yanı sıra aile, arkadaşlar, okul, günlük yaşam stresi ve stresli yaşam olaylarıyla ilgili etkenler ergenlerde depresyon açısından risk oluşturabilmektedir.⁸ Psikososyal strese maruz kalmanın ve ailede depresyon öyküsü olmasının ergenlerde depresyon için en güçlü risk etkenleri olduğu belirtilmektedir.¹¹ Depresif ebeveynlerin çocuklarının depresif bozukluk için yüksek risk altında olduğunu gösteren çok sayıda araştırma bulunmaktadır.¹² Depresyonun ailesel geçiş sürecinde bireyin taşıdığı genetik riskler, gelişimsel etkenler, hormonal etkenler ve psikososyal sorunlar riski artırıcı nitelikte bir etkileşime girerler.¹¹ Cinsiyet,^13,14 sosyal destek eksikliği, sigara içme,¹³ ekonomik sıkıntılar, okulda fiziksel ceza alma, alay edilme, ebeveyn çatışması,¹⁵ebeveyn boşanması,¹⁶ çocuklukta ebeveyn kaybı¹⁷ gibi birçok etken, ergenlerdeki depresyon ile ilişkili görülmektedir. Bu bakımdan, depresyonun doğasını anlamada, gidişatını öngörmede ve tedavi süreçlerini belirlemede ergenlik önemli bir gelişim dönemidir.

Ergenlerdeki depresyonun değerlendirilmesinde genellikle kendini değerlendirme ölçekleri, davranış değerlendirme ölçekleri ve tanısal görüşmeler kullanılmaktadır. Depresyon değerlendirmesinin geçerli ve güvenilir ölçme araçları kullanılarak yapılması önemlidir.¹⁸ Çocuk ve ergenlerdeki ruhsal sorunlarda, gelişimsel olarak uygun gereç ve yöntemlerle ve çoklu bilgi kaynaklarına dayanarak değerlendirme yapılması önerilmektedir. Bu değerlendirmelerde ebeveynlerin huzursuzluk, dürtüsellik, karşıt olma veya saldırganlık gibi dışa yönelim davranışlarını bildirme eğilimlerinin fazla olduğu; çocukların ise ebeveynlerinin farketmediği anksiyete ve depresyon belirtilerini daha fazla bildirdikleri, bazen cinsel istismara, şiddete maruz kalmaya veya akran ilişkilerinde yaşananlara dair tek bilgi kaynağı olabildikleri belirtilmektedir. Ergenlikten önce ebeveynlerine göre daha az güvenilir bilgi kaynağı olan çocukların, yaşla birlikte güvenilirlikleri artmaktadır.¹⁹

Uluslararası literatürde çocuk ve ergenlerdeki depresyonun değerlendirilmesinde sıklıkla karşılaşılan ölçeklerden biri Epidemiyolojik Çalışmalar Merkezi Depresyon Ölçeği Çocuk Formu’dur (CES-DC).²⁰ Yirmi maddeden oluşan ölçeğin 8-18 yaş grubu ile Türkçe’ye uyarlama çalışması yapılmıştır.²¹ CES-D ise Radloff²² tarafından epidemiyolojik araştırmalarda depresyon belirtilerini değerlendirmek amacıyla geliştirilmiş olan ve daha sonra ergenlerde de test edilmiş olan bir gereçtir.²³ CES-D, Eaton ve ark.²⁴tarafından DSM-IV²⁵tanı ölçütlerine göre revize edilmiştir (CESD-R); bu yeni form 20 maddeden oluşmaktadır. Haroz ve ark.²⁶ CESD-R’nin ergenlerde de kullanılabilir nitelikte 10 maddelik pratik bir formunu (CESDR-10) geliştirmişlerdir. Depresyon belirtilerini ölçme yeterliğine sahip pratik bir ölçme aracı olan CESDR-10, ergenlerde tanılamanın yanı sıra risk gruplarının belirlenmesinde de kullanılabilmektedir.

Türkiye’de çocuklar ve ergenler için depresyon belirtilerinin taranmasında en sık kullanılan ölçeklerden biri Kovacs²⁷ tarafından geliştirilen ve Öy²⁸tarafından Türkçeye uyarlanan ÇDÖ’dür. 6-17 yaş grubunda geçerlik güvenirlik çalışması yapılan bu ölçek 27 maddeden oluşmaktadır. Ergenlerde depresyonu belirlemek için kullanılan ölçeklerden bir diğeri Reynold²⁹ tarafından geliştirilen ve Oskay³⁰ tarafından Türkçeye uyarlanan Reynolds Ergen Depresyon Ölçeği'dir. 13-18 yaş grubunda geçerlik güvenirlik çalışması yapılan bu ölçek ise 30 maddeden oluşmaktadır.³⁰Türkçe formunun 12-17 yaş grubundaki geçerlik ve güvenirlik incelemesi Erkan ve ark.³¹ tarafından gerçekleştirilmiş olan Hastane Anksiyete Ölçeği'nin depresyon alt ölçeği ise 7 maddeden oluşmaktadır.Chorpita ve ark.³² tarafından geliştirilen revize edilmiş Çocuk Anksiyete ve Depresyon Ölçeği de 47 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin Türkçe versiyonunun 8-17 yaş grubu için geçerlik ve güvenirliği Görmez ve ark.³³tarafından incelenmiştir. Türkçe versiyonunun 11-17 yaş grubu için geçerlik ve güvenirlik incelemesinin Yalın-Sapmaz ve ark.³⁴ tarafından gerçekleştirildiği DSM-5 Düzey 2 Depresyon Ölçeği Çocuk Formu ise 14 maddeden oluşmaktadır. Çocuk/ergen ve anne-baba ile yapılan görüşmede elde edilen bilgilerin bir araya getirilerek değerlendirme yapılmasını sağlayan Çocuklar için Depresyon Değerlendirme Ölçeği Revize Formu ise 17 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin Türkçe versiyonunun 13-18 yaş grubu için psikometrik özellikleri Alşen Güney ve ark.³⁵ tarafından incelenmiştir.

Ülkemizde klinik değerlendirmede veya toplum örnekleminde tarama amaçlı kullanılmak üzere uygulama süresi daha kısa ve pratik Türkçe ölçme araçlarının geliştirilmesine gereksinim duyulmaktadır. DSM-4 ölçütlerine dayalı olarak geliştirilmiş olan ve sadece 10 maddeden oluşan CESDR-10’un bu açıdan yararlı olabileceği düşünülmüştür. Bu araştırmanın amacı, CESDR-10’un Türkçeye uyarlamasının yanı sıra klinik ve toplum örnekleminde psikometrik özelliklerinin incelenmesidir.

Gereç ve Yöntem

Çeviri Çalışması

CESDR-10’un çeviri çalışması, Brislin’in³⁶geri çeviri yöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Ölçeğin kullanımı için gerekli izin alındıktan sonra ölçek, ana dili Türkçe olan ve iyi derecede İngilizce bilen “Rehberlik ve Psikolojik Danışma” ya da “Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi” uzmanı olan üç ayrı uzman tarafından Türkçeye çevrilmiştir. Daha sonra bu üç çeviri formundan ortak bir form elde etmek amacıyla iyi derecede İngilizce bilen başka bir uzman/öğretim üyesi bu formları karşılaştırılarak ölçeğin Türkçe formuna son şeklini vermiştir. Türkçe formun uygunluğunun tasdik edilmesi amacıyla bu form iyi derecede İngilizce bilen başka bir uzman tarafından tekrar İngilizceye çevrilmiştir. Bu İngilizce form ölçeği geliştiren araştırmacıya gönderilerek ölçeğin orijinal maddeleri ile uyumluluğunun incelenmesi istenmiştir. Araştırmacı tarafından maddelerin uygun olduğu belirtilmiştir. Böylece ölçeğin dil geçerliğinin sağlandığı görülmüştür.

Çalışma Grubu

Çalışma grubu sağlıklı olan toplum örneklemi ve herhangi bir psikiyatrik tanısı olan klinik örneklem olmak üzere 11-18 yaşlarında ergenlerden oluşmaktadır. Toplum örneklemi, İzmir ilinde ortaokul ve liseye devam eden 454 ergenden oluşmaktadır. Klinik örneklem ise Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı’ndaki psikiyatrik değerlendirmesi sonucunda herhangi bir psikiyatrik tanı saptanmış olan 102 ergenden oluşmaktadır.

Veri Toplama Araçları

Epidemiyolojik Araştırmalar Merkezi Depresyon Ölçeği - Ergenler için 10 Maddelik Versiyonu

CESDR-10 Ergenler için Depresyon Ölçeği, 1977’de Radloff²² tarafından geliştirilen CES-D’nin Eaton ve ark.²⁴tarafından DSM-IV ölçütlerine göre revize edilen formu olan CED-R’den kısaltılarak Haroz ve ark.²⁶tarafından geliştirilmiştir. CESDR-10, 10 maddeden oluşan, 0-40 arasında puan alınan, beşli Likert tipi kendini değerlendirmeye dayalı bir ölçektir. Ölçek Ek-1’de verilmiştir. CESDR-10’da ergenlerden maddelerde belirtilen duygu ve davranışlarla ilgili ifadeleri geçen iki hafta içinde ne sıklıkla hissettiklerini “Geçen 2 hafta içinde hiç ya da 1 günden az” (0 puan), “Geçen hafta içinde 1-2 gün” (1 puan), “Geçen hafta içinde 3-4 gün” (2 puan), “Geçen hafta içinde 5-7 gün” (3 puan), “2 haftadır neredeyse her gün” (4 puan) ve “Yanıtlamayı Reddetme” seçeneklerinden birini işaretleyerek belirtmeleri istenir. Ölçeğin iki ayrı grupla yapılan araştırma kapsamında elde edilen güvenirlik katsayıları 0,90 ve 0,91 olarak bildirilmiştir. Ayırt edici ölçek geçerliği için CESDR-10 ile öz yeterlik ölçümü arasındaki korelasyon -0,56, sosyal destek ölçümü arasındaki korelasyon 0,08 ve olumsuz ebeveyn-çocuk ilişkileri arasındaki korelasyon 0,35 olarak bildirilmiştir.²⁶

Çocuklar için Depresyon Ölçeği

ÇDÖ, çocuklar ve gençlerde depresyonun şiddetinin belirlenebilmesi amacıyla Kovacs²⁷ tarafından geliştirilmiş, Öy²⁸ tarafından Türkçeye uyarlanmıştır. ÇDÖ, 6-17 yaş çocuklarına uygulanabilen kendini değerlendirmeye dayalı bir ölçektir. ÇDÖ, 27 maddeden oluşmaktadır. ÇDÖ’de her bir madde için çocuğun son iki haftasını değerlendirerek aralarında seçim yapabileceği üç cümle bulunmaktadır. Çocuktan kendisine en uygun cümleyi seçmesi istenir. Yanıtlara 0-2 arasında değişen puanlar verilmektedir. Ölçekten 0-54 arasında puan alınmaktadır. Ölçekten alınan puan yükseldikçe depresyonun ağırlığı artmaktadır. Ölçeğin kesme puanı 19, ölçeğin test-tekrar test güvenirliği 0,60 ve güvenirlik katsayısı 0,80 olarak bildirilmiştir.²⁸Bu çalışmada ÇDÖ için hesaplanan iç tutarlılık katsayısı 0,864 olarak hesaplanmıştır.

Çok Boyutlu Öğrenci Yaşam Doyum Ölçeği

Çok Boyutlu Öğrenci Yaşam Doyum Ölçeği (ÇBYDÖ), çocuklar ve ergenlerin yaşam doyumlarını ölçmek amacıyla Huebner ve ark.³⁷tarafından 6 madde olarak geliştirilmiştir. Siyez ve Kaya³⁸tarafından Türkçe’ye uyarlanmıştır. Çok Boyutlu Öğrenci Yaşam Doyum Ölçeği aile, okul, arkadaşlar, benlik ve yaşanılan çevre olmak üzere beş boyutta yaşam doyum düzeyini değerlendirmek için kullanılmaktadır. Ölçek 6 maddeden oluşmakta, her bir maddeye verilecek puanlar 1 ile 7 arasında değişmektedir. Puanlama yaşamın çeşitli alanlarındaki memnuniyet açısından (1) “Berbat”, (2) “Mutsuz”, (3) “Çoğu zaman memnun değil”, (4) “Memnuniyetim ve memnuniyetsizliğim eşit”, (5) “Çoğu zaman memnun”, (6) “Hemen her zaman memnun”, (7) “Harika” şeklindedir. Ölçeğin iç tutarlılığı tüm ölçek için 0,89, test tekrar test güvenirlik katsayısı 0,82’dir. Ölçeğin geçerliğini belirlemek amacıyla yapılan faktör analizine göre tek faktör toplam varyansın %48’ini oluşturmuştur, faktör yükleri 0,49 ile 0,82 arasındadır, öz değer ise 2,89’a eşittir.³⁸ Bu çalışmada ÇBYDÖ için iç tutarlılık katsayısı 0,853 olarak hesaplanmıştır.

Okul Çağı Çocukları için Duygulanım Bozuklukları ve Şizofreni Görüşme Çizelgesi Şimdi ve Yaşam Boyu Versiyonu

"Kiddie Schedule for Affective Disorders and Schizophrenia for School Age Children Present and Life-time" (K-SADS-PL) [Okul Çağı Çocukları için Duygulanım Bozuklukları ve Şizofreni Görüşme Çizelgesi-Şimdi ve Yaşam Boyu Versiyonu (ÇDŞG-ŞY)] Kauffman ve ark.³⁹tarafından geliştirilmiştir. ÇDŞG-ŞY çocuk ve ergenlerde şimdiki ve yaşam-boyu psikopatolojiyi DSM-IV⁴⁰ tanı ölçütlerine göre tarayan, yarı-yapılandırılmış bir görüşmedir. Çocuk ve ebeveyni ile görüşülerek uygulanır. Major depresyon, distimi, mani, hipomani, siklotimi, bipolar bozukluk, şizoaffektif bozukluklar, şizofreni, şizofreniform bozukluk, kısa tepkisel psikoz, panik bozukluk, agorafobi, ayrılma anksiyetesi bozukluğu, kaçınma bozukluğu, basit fobi, sosyal fobi, aşırı anksiyete/yaygın anksiyete bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, davranım bozukluğu, karşıt olma karşı gelme bozukluğu, enürezis, enkoprezis, anoreksiya nervoza, bulimiya, geçici tik bozuklukları, Tourette bozukluğu, kronik motor ya da vokal tik bozukluğu, alkol kötüye kullanımı, madde kötüye kullanımı, travma sonrası stres bozukluğu ve uyum bozukluğu temel tanılarını içerir. K-SADS-PL’nin Türkçeye uyarlama, geçerlik ve güvenilirlik çalışması Gökler ve ark.⁴¹ tarafından yapılmıştır.

Demografik Bilgi Formu

Çalışma grubunun cinsiyet, okul, sınıf, yaş gibi sosyo-demografik bilgilerinin elde edilmesi amacıyla araştırmacılar tarafından hazırlanmıştır.

Verilerin Toplanması

Çalışma için Dokuz Eylül Üniversitesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan uygulama izni alındıktan sonra veri toplama süreci başlatılmıştır (Protokol no: 2554-GOA, Karar no: 2016/13-40, Tarih: 12.05.2016). Veri toplama Ocak-Aralık 2017 döneminde gerçekleştirilmiştir. Araştırmacılar tarafından verilerin toplanma sürecinde gönüllük esas alınmıştır. Verilerin kişisel olarak değerlendirilmeyeceği ve kimse ile paylaşılmayacağı belirtilerek ölçek maddelerinin içten bir şekilde yanıtlanması istenmiştir. Tüm katılımcıların bilgilendirilmiş gönüllü oluru alınmıştır. Ölçeğin test-tekrar test güvenirlik çalışması için toplum örnekleminde yer alan 107 öğrenciye ve klinik örneklemde yer alan 69 öğrenciye iki hafta sonra ölçek tekrar uygulanmıştır. İlk uygulama yaklaşık 25-30 dakika, ikinci uygulama ise 5-10 dakika sürmüştür.

İstatistiksel Analiz

Klinik ve toplum örneklemine ilişkin sosyo-demografik veriler (cinsiyet, sınıf düzeyi, anne eğitim düzeyi, baba eğitim düzeyi, aile özelliği) bakımından gruplar arasında anlamlı bir fark olup olmadığı Pearson ki-kare testi ve Fisher’in kesin ki-kare testi ile belirlenmiştir. Tablo teorik değerleri 5’ten küçük göze sayısı oranları her bir değişken kategorisinde %20'den fazla olan değişkenler için Pearson ki-kare test sonucu güvenilir değerler veremeyeceğinden Fisher kesin ki-kare testi kullanılmıştır.^42,43

CESDR-10’un yapı geçerliğinin değerlendirmesi amacıyla doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapılmıştır. DFA’da maksimum olabilirlik yöntemi ile uyum indekslerinin değerlendirilmesinde serbestlik derecesinin ki-kare değerine oranı [c²/serbestlik derecesi (sd)] uyum ölçütü olarak kullanılmıştır. c²/sd oranının beşten küçük olması iyi uyum olarak değerlendirilmiştir.⁴⁴ Ayrıca yaklaşıklığın kök ortalama kare hatası (RMSEA) ve standartlaştırılmış kök ortalama kare kalıntısı (SRMR) için <0,08; uyum iyiliği indeksi (GFI), düzeltilmiş uyum iyiliği indeksi (AGFI), karşılaştırmalı uyum indeksi (CFI) için >0,90 değerlerine göre değerlendirme yapılmıştır.⁴⁵

CESDR-10’un ölçme değişmezliği yapısal değişmezlik, zayıf değişmezlik, güçlü değişmezlik, kısmi güçlü değişmezlik ve katı değişmezlik sıralamasına uygun olarak test edilmiştir. Ölçme değişmezliğinin testinde her bir aşamada bir önceki aşamaya göre CFI değerlerinin değişimini ifade eden ΔCFI değeri incelenmiştir. Cheung ve Rensvold,⁴⁶gruplar arası farklılaşmaların belirlenmesinde ΔCFI değerinin incelenmesi gerektiğini ve bu değerin -0,01 ve 0,01 aralığında olması durumunda ölçme değişmezliğinin sağlanacağını belirtmiştir.

Bu araştırmada eşdeğer ölçek geçerliği için CESDR-10 ile ÇDÖ arasındaki ilişki Pearson korelasyon analizi ile incelenmiştir. Ayırt edici ölçek geçerliği için CESDR-10 ile ÇBYDÖ arasındaki ilişki Pearson korelasyon analizi ile incelenmiştir.

CESDR-10’un güvenirliğinin değerlendirilmesi amacıyla Cronbach alfa güvenirlik katsayısı hesaplanmıştır. Ayrıca ölçeğin iki hafta arayla uygulanması ile elde edilen veriler arasındaki ilişki Pearson korelasyon analizi ile incelenerek test-tekrar test güvenirlik katsayısı hesaplanmıştır. Korelasyonun gücü açısından r’nin mutlak değeri; 0,20’nin altında olduğunda “çok zayıf”, 0,20-0,39 arasında “zayıf”, 0,40-0,59 arasında “orta”, 0,60-0,79 arasında “güçlü”, 0,80-1,00 arasında ise “çok güçlü” korelasyon olarak değerlendirilmiştir.⁴⁷

Klinik örneklemde alıcı işlem karakteristikleri (ROC) analizi yapılarak CESDR-10 kesme puanı belirlenmiştir: CESDR-10’un ve ÇDÖ’nün Kiddie Schedule for Affective Disorders and Schizophrenia for School Age Children Present and Life-time (K-SADS-PL) değerlendirmesi sonucunda depresyon tanısı olduğu saptananları herhangi bir tanısı olmayanlardan ayırt etme gücü değerlendirilmiştir.

Verilerin analizi IBM SPSS 23.0 (IBM Inc., Armonk, NY) ve AMOS 24 (Arbuckle JL. 2019. Chicago: SPSS) programları ile gerçekleştirilmiştir ve veri analizlerinde p<0,05 anlamlılık değeri esas alınmıştır (çift-yönlü).

Bulgular

Toplum örneklemindeki 454 ergenin yaş ortalaması 14,1 [standart sapma (SS) =2,0] yıl ve klinik örneklemdeki 102 ergenin yaş ortalaması 14,1 (SS=2,0) yıldır. Toplum örneklemindeki ve klinik örneklemdeki öğrenciler, sosyodemografik özellikleri açısından karşılaştırılmıştır. Elde edilen bulgular Tablo 1’de yer almaktadır.

Ki-kare testi sonuçlarına göre cinsiyet (x²=0,76, p>0,05), sınıf düzeyi (x²=7,14, p>0,05) ve baba eğitim düzeyi (x²=0,18, p>0,05) bakımından gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmamaktadır. Anne eğitim düzeyi (x²=9,42, p<0,01) ve aile özelliği (Fisher’in kesin ki-kare testi, p<0,001) bakımından gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmaktadır.

Geçerliğe İlişkin Bulgular

CESDR-10’un yapı geçerliğinin test edilmesi amacıyla DFA yapılmıştır. CESDR-10’un kız ve erkek gruplarında ölçme eş değerliği test edilmiştir. Ayırt edici ölçek geçerliği ve eş değer ölçek geçerliğine bakılmıştır.

Orijinalinde tek boyutlu olan CESDR-10’un faktör yapısını test etmek için DFA yapılarak tek boyutlu yapının uyum indeksleri incelenmiştir. DFA sonucunda toplum örneklemi, klinik örneklem ve tüm örneklem için elde edilen uyum indeksleri Tablo 2’de yer almaktadır.

DFA bulguları CESDR-10’un tek boyutlu yapısının iyi uyum indekslerinin iyi olduğunu göstermiştir. Ayrıca CESDR-10’un madde faktör yüklerinin toplum örnekleminde 0,33 ile 0,50 arasında, klinik örneklemde 0,39 ile 0,75 arasında, tüm örneklemde ise 0,34 ile 0,72 arasında değiştiği belirlenmiştir.

CESDR-10 için ölçme eşdeğerliliği

Kız ve erkek gruplarında CESDR-10 için ölçme eşdeğerliliği test edilmeden önce temel model olarak kız ve erkek grupları için ayrı ayrı DFA yapılmıştır. Kız ve erkek grupları için yapılan DFA’ya ilişkin model uyum indeksleri Tablo 3’te temel model olarak verilmiştir.

Tablo 3’te görüldüğü gibi her iki cinsiyet grubu için de ölçme modelinin uyum indeks değerleri, model ile verinin orta düzeyde uyum gösterdiğine işaret etmektedir.

Ölçme eşdeğerliliğinin incelenmesi için sırasıyla yapısal değişmezlik, zayıf değişmezlik, güçlü değişmezlik, kısmi güçlü değişmezlik ve katı değişmezlik incelenmiştir. Cinsiyet için yapılan değişmezlik analizlerine ilişkin sonuçlar Tablo 4’te verilmiştir.

Eşdeğer ve Ayırt Edici Ölçek Geçerliği

Eş değer ölçek geçerliği kapsamında CESDR-10 ile ÇDÖ arasındaki ilişki; ayırt edici ölçek geçerliği kapsamında CESDR-10 ile ÇBYDÖ arasındaki ilişki incelenmiştir. Elde edilen bulgular Tablo 5’te yer almaktadır.

Tablo 5’te görüldüğü gibi CESDR-10 ile ÇDÖ arasında tüm örneklem (r=0,720, p<0,01), toplum örneklemi (r=0,693, p<0,01) ve klinik örneklem (r=0,786, p<0,01) için pozitif yönde güçlü bir korelasyon bulunmaktadır. Yine CESDR-10 ile ÇBYDÖ arasında tüm örneklem (r=-0,693, p<0,01), toplum örneklemi (r=-0,668, p<0,01) ve klinik örneklem (r=-0,722, p<0,01) için negatif yönde güçlü bir korelasyon saptanmıştır.

Güvenirliğe İlişkin Bulgular

Güvenirlik çalışması kapsamında CESDR-10 Ergenler için Depresyon Ölçeği'nin tüm örneklem için hesaplanan Cronbach alfa katsayısı 0,880, toplum örneklemi için hesaplanan Cronbach alfa katsayısı 0,872, klinik örneklem için hesaplanan Cronbach alfa katsayısı ise 0,895’tir. Ölçeğin tüm gruplardaki değerlendirmesi sonucunda yüksek güvenirlikte olduğu saptanmıştır.

Toplum örneklemi için ölçeğin iki hafta arayla 107 ergene tekrar uygulanması ile elde edilen test tekrar test güvenirlik katsayısı 0,863’tür. Klinik örneklem için ise ölçeğin iki hafta arayla 69 ergene tekrar uygulanması ile elde edilen test tekrar test güvenirlik katsayısı 0,940’tır. Her iki örneklemde de test-tekrar test korelasyonunun “çok güçlü” düzeyde olduğu saptanmıştır.

ROC Analizi ve CESDR-10’un Kesme Puanı

Bu çalışma kapsamında CESDR-10’un en uygun kesme puanını belirlemek için klinik örneklemden elde edilen verilere ROC analizi yapılmıştır. K-SADS-PL değerlendirmesi sonucunda saptanan MDB ile herhangi bir psikiyatri tanısının olmama durumunu CESDR-10’un ve ÇDÖ’nün ayırt edebilme gücü test edilmiştir (#*#table6|#*#). ROC eğrisi Şekil 1’de verilmiştir.

Yapılan analiz sonucunda klinik örneklemde CESDR-10 toplam puanının ve ÇDÖ toplam puanının K-SADS-PL'ye göre MBD tanısı alan olgular (n=43) ile herhangi bir psikiyatrik tanısı olmayan olguları (n=18) başarılı bir şekilde ayırt edebildiği belirlenmiştir (#*#table6|#*#). CESDR-10’un kesme puanı 16 alındığında duyarlılık %92,7, özgüllük %88,9 bulunmuştur.

Tablo 7 CESDR-10 kesme puanının ölçeğin duyarlılık ve özgüllük değerlerine etkisini göstermektedir.

Tartışma

Bu çalışmanın amacı, Ergenler için Epidemiyolojik Araştırmalar Merkezi Depresyon Ölçeği-10 Maddelik Versiyonu’nun (CESDR-10) Türkçeye uyarlanması ve psikometrik özelliklerinin incelenmesidir. Bu amaç çerçevesinde ölçeğin yapı geçerliği, eşdeğer ölçek geçerliği, ayırt edici ölçek geçerliği, Cronbach alfa iç tutarlılık katsayısı ve test-tekrar test güvenirlik katsayısı incelenmiştir. CESDR-10’un geçerlik ve güvenirlik çalışmaları için toplum örneklemindeki ve klinik örneklemdeki ergenlerden veri toplanmıştır.

CESDR-10’un orijinal formunda, ölçeğin tek faktörlü yapısına ilişkin DFA bulguları ölçeğin model uyum indekslerinin oldukça iyi olduğunu göstermektedir.²⁶ Bu çalışma kapsamında da CESDR-10’nun Türkçe versiyonunun tek boyutlu yapısı toplum örneklemi, klinik örneklem ve tüm örneklem için ayrı ayrı DFA ile incelemiştir. DFA bulguları c²/sd oranının 5’ten küçük olduğunu, dolayısıyla modellerin iyi olduğunu göstermektedir.⁴⁴ Üç örneklemin analizinde de SRMR ve RMSEA değerlerinin 0,08 ve altında olması koşulunun sağlandığı görülmüştür.^45,48 Ayrıca CFI, GFI ve AGFI değerlerinin 0,90’ın üstünde olması koşulu da sağlanmıştır.^45,49 Buna göre araştırma bulguları CESDR-10’nun orijinal versiyonu ile yapılan çalışmada belirlenen tek faktörlü yapının Türkçe versiyonu ile de desteklendiğini göstermektedir.

Bu çalışma kapsamında CESDR-10’un cinsiyete göre ölçme değişmezliği test edilmiştir. Araştırma bulguları yapısal değişmezliğin, zayıf değişmezliğin, güçlü değişmezliğin ve kısmi güçlü değişmezliğin sağlandığını göstermiştir. Ölçeğin orijinal versiyonunun geçerlik ve güvenirliğinin incelendiği çalışmada, ölçme değişmezliği test edilmemiştir.²⁶Bu çalışma kapsamında ölçeğin cinsiyete göre ölçme değişmezliğinin test edilmesi literatüre önemli bir katkı sağlamaktadır.

Bu çalışma çerçevesinde CESDR-10’un eşdeğer ölçek geçerliği test edilmiştir. Bulgular CESDR-10 toplam puanı ile ÇDÖ toplam puanı arasında pozitif yönde “güçlü” anlamlı bir ilişki olduğunu göstermiştir. Buna göre CESDR-10 için eşdeğer ölçek geçerliği sağlanmıştır. ÇDÖ uzun yıllardır klinik çalışmalarda ve araştırmalarda sıklıkla kullanılan geçerlik ve güvenirliği iyi düzeyde bir ölçektir. CESDR-10 ile ÇDÖ arasında güçlü bir korelasyon olması CESDR-10’un ergenlerde depresyonun belirlenmesinde kullanılabilecek yeterli bir ölçek olduğunu göstermektedir.

Bu çalışma kapsamında CESDR-10’un ayırt edici ölçek geçerliği CESDR-10 ile ÇBYDÖ toplam puanları arasındaki korelasyon katsayısı hesaplanarak incelenmiştir. Bulgular CESDR-10 ile ÇBYDÖ toplam puanları arasında negatif yönde “güçlü” anlamlı bir ilişki olduğunu göstermiştir. Böylece ayırt edici ölçek geçerliği sağlanmıştır. Bulgulara göre ergenlerin depresyon düzeyleri (CESDR-10) yükseldikçe yaşam doyum düzeyleri (ÇBYDÖ) düşüş göstermiştir. Depresyon ile yaşam doyumu arasındaki negatif ilişki DSM-5’te “Hemen her gün, yaklaşık gün boyu süren, tüm ya da çoğu etkinliğe karşı ilgide belirgin azalma ya da artık bunlardan eskisi gibi zevk alamama”⁵⁰ şeklinde ifade edilen tanı ölçütünden de anlaşılmaktadır. Ayrıca literatürdeki birçok araştırma depresyon ve yaşam doyumu arasındaki negatif ilişkiyi göstermektedir.^51-53

Bu çalışmanın bulguları CESDR-10’un Türkçe formunun Cronbach alfa güvenilirlik katsayısının tüm örneklem için 0,880, toplum örneklemi için 0,872, klinik örneklem için ise 0,895 olduğunu göstermektedir. Ölçeğin orijinalinin de iki ayrı örneklem grubunda test edilmesi ile elde edilen Cronbach alfa güvenirlik katsayısı 0,90 ve 0,91’dir.²⁶Cronbach alfa katsayısının 0,80’in üzerinde olması ölçeğin iç tutarlılık bakımından güvenirliğinin yüksek olduğunu göstermektedir.⁵⁴ Buna göre CESDR-10’un Türkçe’ye uyarlanan versiyonunun orijinal versiyonunda olduğu gibi iç tutarlılık bakımından güvenirliğinin yüksek düzeyde olduğu görülmektedir.

Bu çalışma sonucunda CESDR-10’un test-tekrar test güvenirlik katsayısı toplum örnekleminde 0,863, klinik örneklemde 0,940 olarak “çok güçlü” düzeyde bulunmuştur. Test-tekrar test yöntemi bir ölçeğin farklı zamanlarda aynı bireylere uygulandığında tutarlı sonuçlar verebilmesini, zamana göre değişmezlik gösterme gücünü, yani ölçmedeki kararlılığını göstermektedir.^55,56 Bu çalışmada hem toplum örnekleminde hem de klinik örneklemde elde edilen test-tekrar test güvenirlik katsayıları, ölçeğin yüksek düzeyde güvenirlikte olduğunu göstermektedir. Ölçeğin orijinalinde test-tekrar test çalışması yapılmamıştır. Bu çalışma kapsamında ölçeğin test-tekrar test güvenirlik katsayısının belirlenmesi literatüre önemli bir katkı sağlamaktadır.

Bu çalışma kapsamında CESDR-10’un klinik örneklem ve toplum örneklemi için ROC analizi ile kesme puanı belirlenmiştir. CESDR-10’un klinik örneklemde K-SADS-PL ile yapılan değerlendirme sonucunda majör depresif bozukluk tanısı olan ergenleri herhangi bir tanısı olmayanlardan anlamlı bir şekilde ayırt edebildiği belirlenmiştir. Klinik örneklemde K-SADS-PL kullanılarak CESDR-10’un kesme puanının 16 olduğu saptanmıştır. Ölçeğin orijinal versiyonunda kesme puanı belirlenmemiştir. Bu çalışma kapsamında ölçeğin kesme puanının belirlenmesi literatüre önemli bir katkı sağlamaktadır.

Çalışmanın Kısıtlılıkları

Bu araştırmanın literatüre sağladığı birçok katkı olmasına rağmen bazı sınırlılıkları da bulunmaktadır. Araştırmanın sınırlılıklarından biri çift dilli bir grupta ölçeğin orijinal ve çeviri formlarının aynı anda uygulanamamış olmasıdır. Bu eksiklik, ölçeğin çeviri işleminde Brislin’in³⁶geri çeviri yöntemi kullanılarak giderilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın bir diğer sınırlılığı klinik örneklemin sadece bir üniversite hastanesinin Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi servisine gelen ergenlerden oluşmasıdır. Ancak araştırmanın yapıldığı üniversite hastanesinin Türkiye’nin üçüncü büyük şehri olmasının ve farklı bölgelerinden göç almasından ötürü Türkiye’yi temsil etme potansiyelinin yüksek olmasının bu sınırlılığı azalttığı düşünülmüştür.

Sonuç

Sonuç olarak, bu çalışmanın bulguları ışığında CESDR-10’un geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu ve ergenlerde depresyonun tanılanmasında ve ergenlerle yapılacak tarama çalışmalarında yararlı bir gereç olarak kullanılabileceği belirlenmiştir. CESDR-10’un madde sayısının az olması ölçeğin kısa sürede cevaplanmasını ve puanlanmasını sağlamaktadır. Bu durum ölçeği cevaplayan kişinin sıkılmasını önleyecek ve daha sağlıklı sonuçlar elde edilmesini sağlayacaktır.Bu bakımdan, bu çalışma kapsamında CESDR-10’un Türkçeye uyarlanması sayesinde alana geçerli ve güvenilir olmasının yanı sıra pratik ve kullanışlı bir ölçek kazandırıldığı düşünülmektedir.

Etik

Etik Kurul Onayı: Çalışma için Dokuz Eylül Üniversitesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan uygulama izni alındıktan sonra veri toplama süreci başlatılmıştır (Protokol no: 2554-GOA, Karar no: 2016/13-40, Tarih: 12.05.2016)

Hasta Onayı: Tüm katılımcıların bilgilendirilmiş gönüllü oluru alınmıştır.

Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu dışında olan kişiler tarafından değerlendirilmiştir.

Yazarlık Katkıları

Konsept: T.B., D.M.S., Ş.A., B.S.D., S.G.Ü., F.N.Ç., Dizayn: T.B., D.M.S., Ş.A., B.S.D., S.G.Ü., F.N.Ç., Veri Toplama veya İşleme: T.B., D.M.S., Ş.A., B.S.D., S.G.Ü., F.N.Ç., Analiz veya Yorumlama: T.B., D.M.S., Ş.A., Literatür Arama: T.B., Yazan: T.B., D.M.S., Ş.A.

Çıkar Çatışması: Yazarlar tarafından çıkar çatışması bildirilmemiştir.

Finansal Destek: Yazarlar tarafından finansal destek almadıkları bildirilmiştir.

Kaynaklar

Wagner KD, Brent DA. Depressive Disorders and Suicide. In: Sadock BJ, Sadock Virginia A, Ruiz P, eds. Kaplan & Sadock’s Comprehensive Textbook of Psychiatry (10th ed). USA; Wolters Kluwer. 2017.

Brent D, Maalouf F. Depressive Disorders in Childhood and Adolescence. In: Rutter’s Child and Adolescent Psychitry (6th ed). Thapar A, Pine DS, Leckman JF, Scott S, Snowling MJ, Taylor E (eds). Wiley. Chichester, UK 2015. Pp. 874-892.

Bodur S, Küçükkendirci H. Prevalence of depressive symptoms in Turkish adolescents. Eur J Gen Med. 2009;6:204-212.

Khan A, Ahmed R, Burton NW. Prevalence and correlates of depressive symptoms in secondary school children in Dhaka city, Bangladesh. Ethn Health. 2020;25:34-46.

Moeini B, Bashirian S, Soltanian AR, Ghaleiha A, Taheri M. Prevalence of depression and its associated sociodemographic factors among Iranian female adolescents in secondary schools. BMC Psychol. 2019;7:25.

Mojtabai R, Olfson M, Han B. National Trends in the Prevalence and Treatment of Depression in Adolescents and Young Adults. Pediatrics. 2016;138:e20161878.

Eskin M, Ertekin K, Harlak H, Dereboy C. Lise öğrencisi ergenlerde depresyonun yayginliği ve ilişkili olduğu etmenler. Turk Psikiyatri Derg. 2008;19:382-389.

Petersen AC, Compas BE, Brooks-Gunn J, Stemmler M, Ey S, Grant KE. Depression in adolescence. Am Psychol. 1993;48:155-168.

Lewinsohn PM, Rohde P, Klein DN, Seeley JR. Natural course of adolescent major depressive disorder: I. Continuity into young adulthood. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 1999;38:56-63.

Santrock JW. Ergenlik (Siyez DM, çev. ed.). 14. Basım. Nobel Akademik Yayıncılık. Ankara 2012.

Thapar A, Collishaw S, Pine DS, Thapar AK. Depression in adolescence. Lancet. 2012;379:1056-1067.

Weissman MM, Warner V, Wickramaratne P, Moreau D, Olfson M. Offspring of depressed parents. 10 Years later. Arch Gen Psychiatry. 1997;54:932-940.

Galambos NL, Leadbeater BJ, Barker ET. Gender differences in and risk factors for depression in adolescence: A 4-year longitudinal study. Int. J. Behav. Dev. 2004;28:16-25.

Moreh S, O’Lawrence H. Common Risk Factors Associated with Adolescent and Young Adult Depression. J Health Hum Serv Adm. 2016;39:283-310.

Bansal V, Goyal S, Srivastava K. Study of prevalence of depression in adolescent students of a public school. Ind Psychiatry J. 2009;18:43-46.

Fendrich M, Warner V, Weissman MM. Family risk factors, parental depression, and psychopathology in offspring. Dev Psychol. 1990;26:40-50.

Berg L, Rostila M, Hjern A. Parental death during childhood and depression in young adults - a national cohort study. J Child Psychol Psychiatry. 2016;57:1092-1098.

Essau CA, Ollendick TH. Diagnosis and Assessment of Adolescent Depression. In:. Handbook of Depression in Adolescents. Hoeksema SN, Hilt LM (eds). Routledge. New York-London: 2009. Pp. 33-52.

King RA, Schwab-Stone ME, Thies AP, Peterson BS, et al. Psychiatric Examination of the Infant, Child, and Adolescent. In: Kaplan & Sadock’s Comprehensive Textbook of Psychiatry (9th ed). Sadock BJ, Sadock Virginia A, Ruiz P (eds). Wolters Kluwer. 2009. Pp. 3366-3399.

Weissman MM, Orvaschel H, Padian N. Children’s symptom and social functioning self-report scales. Comparison of mothers’ and children’s reports. J Nerv Ment Dis. 1980;168:736-740.

Tatar A, Bildik T, Özmen HE, Saltukoğlu G, Astar M. Çocuklar için Epidemiyolojik Çalışmalar Merkezi Depresyon Ölçeği’nin Türkçe’ye çevirisi ve psikometrik özelliklerinin incelenmesi. Nobel Med. 2016;12:57-66.

Radloff LS. The CES-D scale: A self-report depression scale for research in the general population. Appl Psychol Meas. 1977;1:385-401.

Radloff LS. The use of the Center for Epidemiologic Studies Depression Scale in adolescents and young adults. J Youth Adolesc. 1991;20:149-166.

Eaton WW, Muntaner C, Smith C, Tien A, Ybarra M. Center for Epidemiologic Studies Depression Scale: Review and Revision (CESD and CESD-R). In: The Use of Psychological Testing for Treatment Planning and Outcomes Assessment (3rd ed). Maruish ME. (Ed). Lawrence Erlbaum. Mahwah, NJ 2004. Pp. 363-377.

American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM-IV-TR. American Psychiatric Publishing, Inc, Arlington, VA 2000.

Haroz EE, Ybarra ML, Eaton WW. Psychometric evaluation of a self-report scale to measure adolescent depression: the CESDR-10 in two national adolescent samples in the United States. J Affect Disord. 2014;158:154-160.

Kovacs M. Rating scales to assess depression in school-aged children. Acta Paedopsychiatr. 1981;46:305-315.

Öy B. Çocukluk depresyonu derecelendirme ölçeği: Sağlıklı ve çocuk ruh sağlığı kliniğine başvuran çocuklarda uygulanması. Türk Psikiyatri Derg. 1991;2:137-140.

Reynolds WW. Reynolds Adolescent Depression Scale. Odessa: Psychological Asessment Resources. 2004;2:224-236.

Oskay G. Reynolds Ergen Depresyon Ölçeğinin Türkçe’ye uyarlanması, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. 1997;2:17-26.

Erkan MC. Hastane Anksiyete ve Depresyon (HAD) Ölçeği’nin Ergen Yaş Grubunda Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Yayınlanmamış Tıpta Uzmanlık Tezi. T.C. Dokuz Eylül ÜTF ÇERSAH AD. İzmir 2014.

Chorpita BF, Yim L, Moffitt C, Umemoto LA, Francis SE. Assessment of symptoms of DSM-IV anxiety and depression in children: a revised child anxiety and depression scale. Behav Res Ther. 2000;38:835-855.

Gormez V, Kilincaslan A, Ebesutani C, Orengul AC, Kaya I, Ceri V, Nasiroglu S, Filiz M, Chorpita BF. Psychometric Properties of the Parent Version of the Revised Child Anxiety and Depression Scale in a Clinical Sample of Turkish Children and Adolescents. Child Psychiatry Hum Dev. 2017;48:922-933.

Yalın Sapmaz Ş, Yalın N, Kavurma C, Tanrıverdi BU, Öztekin S, Köroğlu E, Aydemir Ö. DSM-5 Düzey 2 Depresyon Ölçeği Türkçe Formunun güvenilirliği ve geçerliliği (11-17 yaş çocuk formu ve 6-17 yaş ebeveyn formu). Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi. 2017;6:15-21.

Alsen Güney S, Baykara HB, İnal Emiroğlu N. Çocuklar için Depresyon Değerlendirme Ölçeği Revize Formunun Türk popülasyonundaki ergenlerde psikometrik özellikleri. Anadolu Psikiyatri Derg. 2018;19:41-48.

Brislin RW. Back-translation for cross-cultural research. J Cross Cult Psychol. 1970;1:185-216.

Huebner ES, Suldo S, Valois RF, Drane JW, Zullig K. Brief multidimensional students’ life satisfaction scale: sex, race, and grade effects for a high school sample. Psychol Rep. 2004;94:351-356.

Siyez DM, Kaya A. Validity and reliability of the brief multidimentional students’ life satisfaction scale with turkish children. J Psychoeduc Assess. 2008;26:139-147.

Kaufman J, Birmaher B, Brent D, Rao U, Flynn C, Moreci P, Williamson D, Ryan N. Schedule for Affective Disorders and Schizophrenia for School-Age Children-Present and Lifetime Version (K-SADS-PL): initial reliability and validity data. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 1997;36:980-988.

Amerikan Psikiyatri Birliği. Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (DSM-IV, 1994). (Köroğlu E, çev. ed.). Ankara; Hekimler Yayın Birliği; 1995.

Gökler B, Ünal F, Pehlivan Türk B, Çengel Kültür E, Akdemir D, Taner Y. Okul Çağı Çocukları için Duygulanım Bozuklukları ve Şizofreni Görüşme Çizelgesi - Şimdi ve Yaşam Boyu Şekli - Türkçe uyarlamasının geçerlik ve güvenirliği. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi. 2004;11:109-116.

Çolak K. [Pdf belgesi]. Ki-kare Bağımsızlık Analizi. [https://docplayer.biz.tr/1623249-Ki-kare-bagimsizlik-analizi.html adresinden 17.01.2022 tarihinde erişilmiştir].

Verbeek A, Kroonenberg PM. Fisher 3.10: Testing Independence in rxc Tables ( 2nd revised edition + software). Groningen; iec ProGAMMA; 2005.

Tabachnick BG, Fidell LS. Using Multivariate Statistics. Boston; Pearson/Allyn & Bacon; 2007.

Hu LT, Bentler PM. Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: conventional criteria versus new alternatives. Struct Equ Model. 1999;6:1-55.

Cheung GW, Rensvold RB. Evaluating goodness-of-fit indexes for testing measurement invariance. Struct Equ Model. 2002;9:233-255.

Pearson’s Correlation. [Pdf belgesi]. 24 Aralık 2021 tarihinde http://www.statstutor.ac.uk/resources/uploaded/pearsons.pdf adresinden erişildi.

Browne MW, Cudeck R. Alternative ways of assessing model fit. Sociol Methods Res. 1992;21:230-258.

Marsh HW, Hau KT, Artelt C, Baumert J, Peschar JL. OECD’s brief self-report measure of educational psychology’s most useful affective constructs: Cross-cultural, psychometric comparisons across 25 countries. Int J Test. 2006;6:311-360.

Amerikan Psikiyatri Birliği. Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı (DSM-5) (Köroğlu E, çev. ed.). Ankara; Hekimler Yayın Birliği. 2013.

Gündoğar D, Sallan-Gül S, Uskun E, Demirci S, Keçeci D. (2007). Üniversite öğrencilerinde yaşam doyumunu yordayan etkenlerin incelenmesi. J Clin Psychiatry. 2007;10:14-27.

Nes RB, Czajkowski NO, Røysamb E, Orstavik RE, Tambs K, Reichborn-Kjennerud T. Major depression and life satisfaction: a population-based twin study. J Affect Disord. 2013;144:51-58.

Seo EH, Kim SG, Kim SH, Kim JH, Park JH, Yoon HJ. Life satisfaction and happiness associated with depressive symptoms among university students: a cross-sectional study in Korea. Ann Gen Psychiatry. 2018;17:52.

George D, Mallery P. SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference. 11.0 Update (4th ed). Boston; Allyn & Bacon; 2003.

Esin MN. Veri toplama yöntem ve araçları veri toplama araçlarının güvenirlik ve geçerliği. In: Erdoğan S, Nahcivan N, Esin MN, eds. Hemşirelikte Araştırma Süreç, Uygulama ve Kritik. İstanbul; Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. 2014:193-232.

Tavşancıl E. Tutumların Ölçülmesi ve Spss ile Veri Analizi (5. Baskı). Ankara; Nobel Yayınevi. 2010;93-124

This page is for health professionals only.

Ergenler için Epidemiyolojik Araştırmalar Merkezi Depresyon Ölçeği - 10 Maddelik Versiyonu: Türkçeye Uyarlama Çalışması